Πέμπτη 4 Ιανουαρίου 2018

Ο εγκέφαλος του παιδιού μαθαίνει με άλλες ταχύτητες ...


Με την ευκαιρία της ημερίδας «Πώς μαθαίνει ο εγκέφαλος; (ΠΜΕ)», που διοργάνωσε το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων στα Γιάννενα στις 29 Νοέμβρη 2017, είχα την τιμή και την χαρά να μιλήσω με την ομιλήτρια κ Μαρία Ζαφρανά, Ομότιμη καθηγήτρια του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Δίδαξε στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών.


Η κυρία Ζαφρανά είναι «πολλά πράγματα μαζί», μα κυρίως ασχολήθηκε με τον εγκέφαλο και την εκπαίδευση. Εισήγαγε από το 1985 στον Ελλαδικό χώρο τα ευρήματα των Νευροεπιστημών για τη δομή και λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου στο σχεδιασμό αποτελεσματικών αναλυτικών προγραμμάτων στο χώρο της εκπαίδευσης, ιδιαίτερα της προσχολικής. Βασισμένη στις παιδαγωγικές θεωρίες και πρακτικές της, λειτουργεί στην Θεσσαλονίκη η «Μοντεσοριανή Σχολή Ζαφρανά», παιδικός σταθμός και νηπιαγωγείο.
Είναι ασύλληπτο, μας είπε, Τι, Πώς, Πόσα και με τι ταχύτητες μπορεί να μάθει ο εγκέφαλος του παιδιού! Αρκεί να διασφαλιστεί η ψυχική του υγεία και η παροχή ποιοτικά και ποσοτικά κατάλληλων ερεθισμάτων στην κατάλληλη ηλικία. Το Μοντεσοριανό σύστημα, είπε, με τη σωστή εφαρμογή του από την μεριά των εκπαιδευτικών, πετυχαίνει όλα τα παραπάνω.


Η χρυσή εποχή

Κυρία Ζαφρανά, όταν λέμε εκπαίδευση, τι εννοούμε;
Έναν κρατικό θεσμό, στόχος του οποίου είναι η απόκτηση από μέρους των παιδιών βασικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων στους τομείς της γλώσσας, των μαθηματικών και των φυσικών και κοινωνικών επιστημών που θα τα καταστήσουν ικανά να ενταχθούν αποτελεσματικά στην κοινωνία, όχι μόνον ως καταναλωτές αλλά και ως δημιουργοί.


Εκπαιδεύουμε τι;
Εκπαιδεύουμε κυρίως τον εγκέφαλό τους αλλά και το σώμα τους.

Τι είναι ο εγκέφαλος;
Είναι η έδρα της νόησης αλλά και των συναισθημάτων.

Πώς μαθαίνει ο εγκέφαλος;
Οι προϋποθέσεις αποτελεσματικής μάθησης είναι αφενός η διασφάλιση της ψυχικής υγείας των παιδιών και αφετέρου η παροχή ερεθισμάτων κατάλληλων σε ποιότητα και επαρκών σε ποσότητα και στην κατάλληλη ηλικία.

Από ποια ηλικία; Υπάρχει «χρυσή εποχή» για τη μάθηση;
Χρυσή εποχή για μάθηση, αντίθετα με ό,τι κοινώς πιστεύεται, είναι από τη γέννηση μέχρι τα έξι χρόνια της ζωής του παιδιού. Η πιο σημαντική βαθμίδα εκπαίδευσης είναι προφανώς η προσχολική, η οποία στη χώρα μας, λόγω άγνοιας, είναι πολύ υποβαθμισμένη. Ο εγκέφαλος έχει χρονισμό ανάπτυξης και αυτό διότι στις χρονικές αυτές περιόδους, που τις αποκαλούμε και «παράθυρα ευκαιρίας», συντελείται η νευρωνική καλωδίωση του εγκεφάλου.

Τι είναι τα «παράθυρα ευκαιρίας»;
Είναι η χρυσή ηλικία για τη μάθηση μιας ικανότητας: Γλώσσα, συμπεριλαμβανομένης της γραφής και της ανάγνωσης, από τη γέννηση του παιδιού ως τα 6 του χρόνια (0-6). Μαθηματικά 0-5. Κοινωνικοποίηση 0-3. Μουσική 0-10. Ξένη γλώσσα 0-6.


Οι νευροεπιστήμες βασικό μάθημα των παιδαγωγικών σχολών 

Είπατε, δεν είναι δυνατόν να εκπαιδεύουμε ένα όργανο όπως ο εγκέφαλος, και να το αγνοούμε. Ποιος θα το διδάξει;
Οι Νευροεπιστήμες που ασχολούνται με τη μελέτη της δομής και της λειτουργίας του εγκέφαλου έχουν προχωρήσει πολύ. Σήμερα γνωρίζουμε πολλά και για τη δομή και για τη λειτουργία του. Οι γνώσεις αυτές θα έπρεπε να είναι αναπόσπαστο και πολύ σημαντικό κομμάτι της εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων και να αποτελούν το βασικό μάθημα των Πανεπιστημιακών Παιδαγωγικών Σχολών.

Μέχρι πού μπορεί να φτάσει η μάθηση; Μέχρι ποια ηλικία;
Η μάθηση είναι ιδιότητα της ζωντανής ύλης. Άρα όσο ζούμε, μαθαίνουμε. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, ο άνθρωπος μαθαίνει.

Πώς μπορούν οι ηλικιωμένοι να κρατήσουν τον εγκέφαλό τους σε εγρήγορση;
Ακολουθώντας έναν υγιεινό τρόπο ζωής και παρέχοντας στον εγκέφαλό τους ερεθίσματα, διαβάζοντας, συζητώντας, δρώντας, δημιουργώντας. Ο διάσημος γερμανός συγγραφέας, ποιητής και δημιουργός σε πολλούς τομείς, ο Γκαίτε, έγραψε το γνωστό έργο "Φάουστ" σε ηλικία ογδόντα χρονών.


Ένα διαφορετικό σχολείο 

Και ερχόμαστε στο δικό σας σχολείο, το Σχολείο Ζαφρανά, στη Θεσσαλονίκη, που λειτουργεί σύμφωνα με την Μοντεσοριανή μέθοδο. Πόσα χρόνια λειτουργεί;
Η «Μοντεσοριανή Σχολή Ζαφρανά», από το 1999, δεν είναι ένα τυπικό μοντεσοριανό σχολείο. Χρησιμοποιεί το υλικό της Μοντεσόρι για τα μαθηματικά και τη γλώσσα, αλλά προχωρεί παραπέρα, καθώς ενσωματώνει στην πράξη τα ευρήματα για τον ανθρώπινο εγκέφαλο και πειραματίζεται, παρέχοντας στα παιδιά γνώσεις που ανήκουν στην ύλη του Δημοτικού Σχολείου με πολύ μεγάλη επιτυχία και ανταπόκριση από τη μεριά των μαθητών.

Θα μας πείτε λίγα λόγια για τη Μαρία Μοντεσόρι;
Η μεγαλύτερη και σπουδαιότερη παιδαγωγός του εικοστού αιώνα. Αναμφισβήτητα. Το μοντεσοριανό εκπαιδευτικό σύστημα θεωρείται σήμερα ως ένα από τα πιο αποτελεσματικά συστήματα εκπαίδευσης στον κόσμο. Και αυτό διότι διασφαλίζει αφενός ψυχική υγεία και αφετέρου εντυπωσιακή νοητική ανάπτυξη.

Από ποιές ηλικίες δέχεστε;
Δεχόμαστε παιδιά από τα δυόμιση μέχρι τα έξι.

Και τι ακριβώς είναι αυτό το σύστημα; Πού στηρίζεται;
Ξεκινά με τις ασκήσεις πρακτικής ζωής που έχουν σχέση με την αυτονομία του παιδιού, βασική προϋπόθεση για την πνευματική του ανάπτυξη και την αυτοεκτίμησή του. Η ψυχική υγεία είναι ο πρώτος, ο βασικός στόχος αυτής της εκπαίδευσης. Και η γνωστική ανάπτυξη στους τομείς της γλώσσας, των μαθηματικών, της ιστορίας και των φυσικών επιστημών, ο δεύτερος.

Ασχολείται με τα πρακτικά θέματα της ζωής; Με το περιβάλλον;
Από εκεί ξεκινά, όπως ήδη είπα.


Με… άλλες ταχύτητες ο εγκέφαλος των παιδιών

Ως πού μπορεί να φτάσει η μάθηση των παιδιών προσχολικής ηλικίας;
Είναι ασύλληπτο ως πού μπορεί να προχωρήσουν. Έχουν έναν εγκέφαλο που τρέχει με άλλες ταχύτητες. Όταν παίζουν σκάκι με τη δασκάλα, οι κινήσεις τους είναι δυο και τρεις φορές γρηγορότερες από της δασκάλας τους!

Πώς δέχεται το παιδί αυτόν τον τρόπο μάθησης; Δεν κουράζεται; Δεν δυσανασχετεί;
Το αντίθετο. Όχι μόνον δεν κουράζεται, αλλά διασκεδάζει αφάνταστα και επιζητά με πάθος όλα αυτά τα ερεθίσματα και τις εμπειρίες.

Οι γονείς; Δεν πρέπει να είναι και αυτοί μυημένοι για να μπορούν να στηρίξουν αυτόν το τρόπο μάθησης ή τουλάχιστον να μην τον σαμποτάρουν; Άθελά τους βέβαια.
Σωστά, πολύ σωστά. Και αυτός είναι ο λόγος που εμείς, ήδη από το 1999, ξεκινήσαμε «Σχολή Γονέων» με ένα μάθημα το μήνα, την τελευταία Τετάρτη απόγευμα του κάθε μήνα. Ο θεσμός αυτός βρήκε μεγάλη ανταπόκριση από τη μεριά των γονέων και λειτουργεί μέχρι σήμερα.


Ισορροπία, Συναισθηματική νοημοσύνη, Αυτοεκτίμηση 

Και τι γίνεται με αυτά τα παιδιά όταν έρχεται η ώρα να φύγουν από το σχολείο σας και θα βρεθούν σε ένα άλλο σχολείο με διαφορετικό προσανατολισμό; Είναι τόσο... ατσαλωμένα ώστε να αντέξουν και να μην τους έρθει μπούμερανγκ;
Τα παιδιά, όταν έρχεται η ώρα να φύγουν από τη Σχολή μας, είναι πολύ λυπημένα. Όμως, το εντυπωσιακό είναι ότι διατηρούν επαφή και την επισκέπτονται με κάθε ευκαιρία, μέχρι και την ηλικία του Λυκείου ή και αργότερα. Επίσης μέσω facebook. Από τις διηγήσεις τους γνωρίζουμε ότι αντιμετωπίζουν τις αντιξοότητες που συναντούν στο άλλο σχολείο με μεγάλη ωριμότητα και κατανόηση για την ανθρώπινη βλακεία. Ένας από τους λόγους είναι ότι έχουν εξοπλιστεί από το σχολείο μας με ισορροπία, συναισθηματική νοημοσύνη, και αυτοεκτίμηση.

Είναι δυνατόν αυτό το σύστημα να θωρακίσει τα παιδιά απέναντι στις εξαρτήσεις, κινητά, τάμπλετ, τηλεόραση, ναρκωτικά κλπ;
Με βάση τα όσα απάντησα στην προηγούμενη ερώτηση, η απάντηση είναι ότι πράγματι τα χρόνια που εκπαιδεύονται στη Σχολή μας τα θωρακίζουν σε μεγάλο βαθμό απέναντι σε όλες αυτές τις προκλήσεις.

Είπατε ότι η βάση του Μοντεσοριανού συστήματος είναι η ψυχική υγεία και οι ανθρώπινες σχέσεις. Επιπλήττετε τα παιδιά; Τους κάνετε παρατηρήσεις;
Η ψυχική υγεία είναι η βάση της εκπαίδευσης που προσφέρουμε στα παιδιά της Σχολής μας. Ποτέ δεν επιπλήττουμε τα παιδιά, ό,τι και να συμβεί. Ποτέ δεν τα τιμωρούμε και ποτέ δεν χρησιμοποιούμε χαρακτηρισμούς και ιδιαίτερα αρνητικούς χαρακτηρισμούς. Και ποτέ δεν κάνομε πράγματα που μπορούν να τα κάνουν μόνα τους, ποτέ δεν ταΐζομε τα παιδιά ούτε τα βάζουμε με το ζόρι να φάνε όοοολο το φαΐ...

Κι αν μια νηπιαγωγός το κάνει;
Αρκεί μια νηπιαγωγός να αποκαλέσει ένα παιδί «ζιζάνιο» και, αφού της γίνουν κάποιες παρατηρήσεις και δεν συμμορφωθεί, άμεσα απολύεται.


Δεν υπάρχει τίποτε στο νου που να μην μπήκε από τις αισθήσεις 

Το παιδαγωγικό υλικό που η Μοντεσόρι επινόησε για ποιά μαθήματα είναι; Είναι ξεπερασμένο;
Η Μοντεσόρι επινόησε και σχεδίασε εκπαιδευτικό υλικό για τα μαθηματικά και τη γλώσσα, χωρίς να περιοριστεί σε αυτά. Σχεδίασε υλικό για τη γεωγραφία και την ιστορία του καιρού της.
Το υλικό που σχεδίασε για τα μαθηματικά αξιολογήθηκε το 2005 ως το καλύτερο στην κόσμο, από ένα ίδρυμα στην Αμερική που αξιολογεί εκπαιδευτικά υλικά. Αν υιοθετούσαμε τη χρήση αυτού του υλικού στα ελληνικά σχολεία, δεν θα υπήρχαν παιδιά με προβλήματα στην κατανόηση των μαθηματικών.
Το παιδί δεν μπορεί να κατανοήσει το αφηρημένο. Θέλει το συγκεκριμένο. Η Μοντεσόρι δημιούργησε εποπτικά μέσα διδασκαλίας και παιδαγωγικό υλικό που συγκεκριμενοποιεί το αφηρημένο. Έτσι γίνονται μέσω των αισθήσεων κατανοητά τα μαθήματα του σχολείου. Οι γνώσεις μας προέρχονται από την εμπειρία μας. «Ουδέν εν τω νω, ο μη πρότερον εν τη αισθήσει», έλεγαν οι αρχαίοι μας. Δεν υπάρχει τίποτα στον νου, που να μην μπήκε από τις αισθήσεις. Η Μοντεσόρι αυτό ακριβώς έκανε: Τις αφηρημένες έννοιες τις έκανε συγκεκριμένη εμπειρία για τα παιδιά και τις πέρασε στο νου τους μέσα από τις αισθήσεις τους.

Ο παιδαγωγός μπορεί να καταστρέψει το παιδί ή να το κάνει να πετάξει, λέτε. Όλα αυτά που ισχυριστήκατε παραπάνω μπορεί να τα εφαρμόσει οποιοδήποτε σχολείο, παιδαγωγός ή γονιός; Χωρίς κατάλληλη εκπαίδευση;
Σε καμία περίπτωση. Θα χρειαστεί αφενός να τα γνωρίσει και αφετέρου να εκπαιδευτεί στη χρήση τους για κάποιο χρονικό διάστημα. Σήμερα, με τη χρήση του διαδικτύου, όλα αυτά απλοποιούνται σημαντικά διότι μπορεί κάποιος όλα αυτά τα υλικά να τα βρει στο διαδίκτυο και να βρει φυλλάδια για τη χρήση τους. Ωστόσο, αυτό είναι δίκοπο μαχαίρι. Αρκεί να σου πω, πως εμείς εκπαιδεύσαμε το αρχικό προσωπικό μας για οχτώ χρόνια και σήμερα το προσωπικό αυτό επιμορφώνει τις καινούργιες νηπιαγωγούς.

Όμως δεν έχουν όλα τα παιδιά την τύχη των παιδιών του δικού σας σχολείου. Τι προτείνετε; Πώς μπορεί να επιτευχθεί η λιγότερη ζημιά στον εγκέφαλο των παιδιών της χώρας μας με το υπάρχον σύστημα; ώσπου να... αλλάξει.
Για να αναπληρώσουμε το υπάρχον κενό, σκεφτήκαμε εδώ και οχτώ χρόνια να οργανώνουμε μια φορά τον μήνα, κυρίως στη Σχολή μας, ημερίδες, στις οποίες μπορούν να συμμετέχουν εκπαιδευτικοί από όλη την Ελλάδα. Στις ημερίδες αυτές παρουσιάζουμε τα πρόσφατα ευρήματα για τον ανθρώπινο εγκέφαλο, τη ζωή και το έργο της Μαρίας Μοντεσόρι, καθώς και το εκπαιδευτικό υλικό που εκείνη σχεδίασε στον τομέα των μαθηματικών και της γλώσσας.


Μπορεί να καταστρέψει το παιδί ή να το κάνει να πετάξει 

Και πώς βλέπετε αυτό το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μας; Σε όλα τα επίπεδα...
Το εκπαιδευτικό σύστημα που εφαρμόζουμε στην Ελλάδα και το οποίο διδάσκεται στα Παιδαγωγικά Τμήματα των Πανεπιστημίων μας είναι απηρχαιωμένο σε μεγάλο βαθμό. Άλλωστε, πώς μπορούμε να εκπαιδεύουμε τον εγκέφαλο των παιδιών αγνοώντας πώς λειτουργεί και πώς μαθαίνει ο εγκέφαλός τους; Δυστυχώς, όσο γνωρίζω, δεν διδάσκεται το μάθημα των Νευροεπιστημών και ιδιαίτερα ο εγκέφαλος στα Παιδαγωγικά Τμήματα.

Και ο μεγάλος τρομοκράτης... η παπαγαλία;
Η παπαγαλία θα έπρεπε να απαγορευτεί απολύτως. Πρόκειται για έναν στην κυριολεξία «ασφυκτικό κορσέ», ο οποίος παιδεύει το παιδί και το υποχρεώνει να αποστηθίσει λέξεις και προτάσεις και όχι να κατανοήσει το νόημα των όσων διαβάζει.

Εσείς που τόσα χρόνια διδάξατε στο πανεπιστήμιο, εκπαιδεύοντας εκπαιδευτές, μπορέσατε να εφαρμόσετε τις δικές σας ιδέες; Κάνατε προτάσεις στους αρμόδιους για αλλαγή;
Η αλήθεια είναι ότι το προσπάθησα πολύ και στα θεωρητικά μαθήματα που δίδαξα, αλλά και στα εργαστηριακά μαθήματα που οργάνωσα για την κατασκευή και χρήση του μοντεσοριανού υλικού, κυρίως στη γλώσσα. Επίσης, παρήγγειλα το μοντεσοριανό υλικό για τα μαθηματικά, για το Παιδικό Κέντρο του Τμήματος Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ωστόσο, από ό,τι ξέρω, το υλικό αυτό παραμένει στις ντουλάπες. Δεν χρησιμοποιείται.
Απευθύνθηκα πολλές φορές στο Υπουργείο Παιδείας, στους εκάστοτε αρμόδιους υπουργούς, χωρίς όμως να υπάρξει ενδιαφέρον από μέρους τους.

Μερικοί θεωρούν το Μοντεσοριανό σύστημα ξεπερασμένο. Υπάρχουν από ό,τι γνωρίζω και άλλα σχολεία με αυτό το σύστημα: το εφαρμόζουν;
Το μοντεσοριανό σύστημα όχι μόνον δεν είναι ξεπερασμένο, αλλά σήμερα θεωρείται παγκοσμίως το πιο δυναμικά αναπτυσσόμενο εκπαιδευτικό σύστημα στον κόσμο.
Όσο για το αν το εφαρμόζουν και πώς το εφαρμόζουν τα υπάρχοντα σήμερα στην Ελλάδα «Μοντεσοριανά Σχολεία» είναι ζητούμενο, θέμα προς διερεύνηση. Η Μοντεσόρι είχε πει κάτι εύστοχο: «Για να εφαρμόσει κάποιος το σύστημά μου, θα πρέπει να είναι προσωπικότητα, να είναι μορφωμένος». Θα πρέπει κανείς να εκπαιδευτεί κατάλληλα αλλά και να αγαπά και να σέβεται τον άνθρωπο και ιδιαίτερα το παιδί.

Είχε πει και κάτι, νομίζω, η Μοντεσόρι για τη διαστρέβλωση του συστήματός της ...
Κάτι το αποκαλυπτικό: «Τη μεγαλύτερη απογοήτευση στη ζωή μου την πήρα από σχολεία που φέρουν το όνομά μου».

Σας καλούν να μιλήσετε; Από ποιούς χώρους; Τα παιδαγωγικά τμήματα των πανεπιστημίων;
Όχι, Γεωργία, δεν με καλούν τα πανεπιστημιακά Παιδαγωγικά Τμήματα στην Ελλάδα, να τους μιλήσω για το μοντεσοριανό παιδαγωγικό σύστημα, και το κυριότερο για να μοιραστώ μαζί τους τις εμπειρίες μου.
Με καλούν όμως σε ημερίδες για θέματα που αφορούν τους γονείς σε σχολεία που εφαρμόζουν αυτό το σύστημα, Αθήνα, Σέρρες, Χανιά... Στην Κρήτη, πολλές φορές δίδαξα στο λαϊκό πανεπιστήμιο. Εδώ στα Γιάννενα, κάθε χρόνο με καλούν άνθρωποι που ασχολούνται με την λογοθεραπεία• παρακολουθούν γονείς, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων...



---------


Η Μαρία Ζαφρανά είναι Ομότιμη Καθηγήτρια Ψυχολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). Απόφοιτος του Τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας και του Τμήματος Γερμανικής Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, και της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης. Μεταπτυχιακές σπουδές στη Γερμανία. Διδακτορικό δίπλωμα (The Implications of Brain Functioning to Learning and the Process of Educating), μετά συνεχή φοίτηση, έρευνα και διδασκαλία (assistantship, 1975-1979) στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο Columbus της Αμερικής. Δημοσίευσε πολλές ελληνόγλωσσες και ξενόγλωσσες μελέτες και τα βιβλία: Φυσιολογία Μάθησης Ι: Ύλη και Εγκέφαλος. Φυσιολογία Μάθησης ΙΙ: Από τον Εγκέφαλο στη Νόηση. Το Μοντεσοριανό Σύστημα στην Ελλάδα: η Περίπτωση της Μαρίας Γουδέλη. Εγκέφαλος και Εκπαίδευση. Συγγραφικό έργο..






Η συνέντευξη πρωτοδημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Ηπερωτικός Αγώνας την Πέμπτη, 4 Ιανουαρίου 2018 (σύνδεσμος στο άρθρο).

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου